10-05-2017 – In mijn jeugd was de toevoeging ‘patent’ nog reclame. Zo hadden we ‘patentbloem’ en ‘patentrijst’ in de kast staan. Zoals veel oude zaken is het woord patent aan het slijten. Niemand zal zijn pil nog aanprijzen als ‘patentgeneesmiddel’, want iedereen weet inmiddels wat dat betekent, namelijk: ‘onnodig duur geneesmiddel’.
De rij boeken die beschrijft hoe schandalig de marketing van de farmaceutische industrie te werk gaat wordt steeds langer. In mijn boekenkast al ruim een meter. Het blijkt dat het masseren van onderzoeksresultaten eerder regel dan uitzondering is, evenals het vissen in data tot de gewenste uitkomst eruit komt, het mooier voorstellen van positieve resultaten en het wegmoffelen van bijwerkingen. Recent trok de Nederlandse vertaling van het boek Deadly medicines and organised crime (2013) van Peter Gøtzsche veel aandacht. Gøtzsche is een Deense bioloog en chemicus. Hij begon als artsenbezoeker, later werd hij arts en medisch onderzoeker, hoogleraar, en redacteur van diverse prestigieuze vakbladen. Zijn boek trekt nogal drastische conclusies: het roer moet om, dit mag zo niet langer doorgaan. De remedies die hij hiervoor uit de kast haalt: het verplicht vooraf (bij de start) registreren van RCT’s (gerandomiseerde klinische studies) en het verplicht terugkoppelen van de resultaten naar alle deelnemende patiënten. Dat er op geneesmiddelen een patent kan rusten noemt Gøtzsche principieel immoreel.
Wie op ‘patent’ en de botanische naam – of een belangrijke inhoudsstof – van een plant googlet, bijvoorbeeld Origanum of carvacrol, komt tientallen toegekende of aangevraagde patenten tegen. ‘Waar zijn we toch mee bezig?’ vraagt een normaal mens zich af. Vaak is duidelijk dat het patentbureau niets weet (of wenst te weten) over traditioneel geneesplantengebruik. Recent werd door Franse onderzoekers een stof gepatenteerd (Guieranon B) vanuit de plant Guiera senegalensis, een belangrijke geneesplant van de Dogon-stam uit Mali. De Fransen zoeken naar partners voor het ontwikkelen van een geneesmiddel hieruit, maar de originele kennisleveranciers worden daar niet in betrokken1. Vroeger passeerden deze zaken voortdurend en onopgemerkt. Nu geeft dat ‘ruis’.
Imitation, not innovation heet het rapport2 dat de industriële diefstal van cultureel erfgoed uit de Indiase fytotherapie beschrijft. Zij bespreken 31 voorbeelden, van Achyranthus tot Zingiber. Indien een farmacognost hierbij betrokken werd, zou deze diefstal van cultureel erfgoed nog veel duidelijker aan het licht komen. Want hoeveel procent van de reguliere geneesmiddelen is eigenlijk van planten afgeleid (met kruidengeneeskunde als basis)? Zoals professor Verpoorte het regelmatig stelt: ‘Afhankelijk van hoe breed je ‘afgeleid’ definieert, is elk percentage tussen 50 en 90% verdedigbaar’.
De kruidengenezers, die open access beoefenden avant la lettre, worden bedankt met diefstal van hun kennis. Regelmatig worden daarbovenop de door hen gebruikte werkzame planten voor het uitoefenen van hun beroep verboden, als bepaalde belangengroepen hun zin krijgen.
‘Ja, maar zonder patenten komt de geneesmiddel-innovatie tot stilstand’, zo houdt de farma-industrie ons voor. Hierover merk ik twee dingen op:
1. Die geneesmiddelinnovatie is al lang tot stilstand gekomen, vooral me too’s en dure vervangers van bestaande zaken betreden de laatste tijd nog het toneel. Zie het artikel over Reverse pharmacognosy (NTvF nr 2, 2016). http://www.ethnobotany.nl/wp-content/uploads/2017/03/EB-Lans-Asseldonk-Reverse-Pharmacognosy-2016.pdf
2. Juist open access en collectieve innovaties hebben de toekomst. Kijk naar autofabriek Tesla. Als wij van Nederland naar Italië rijden zie ik overal op belangrijke punten Tesla-‘pompen’ staan waar auto’s geen benzine maar stroom tanken. Tesla heeft haar vele beroemde ingelijste patenten van de muur gehaald. Ze zijn vervangen door graffiti met een parafrase op een internet meme: ‘All Our Patent Are Belong to You’.
De 21e eeuw wordt de eeuw waarin patiënten en wetenschappers samen op zoek gaan naar oplossingen. En die gaan ze in alle openheid daar vinden waar ze altijd al waren: in de levende natuur.
Utopisch? Misschien. We zullen zien.
1Voorbeeld afkomstig van: http://www.scidev.net/global/medicine/feature/traditional-medicine-modern-times-facts-figures.html
2 Gemaakt door Gene Campaign, zie: http://www.biopirateria.org
Gepubliceerd in Ned Tijds Fytoth 2017,nr 2 pag. 35. Zie http://www.fyto.nl