1-12-2019 – Vaak werd mij gezegd: ‘De natuur is zelf de grootste gifmengster’. En het is zeker waar dat sommige planten en paddenstoelen erg giftig, en zelfs dodelijk, kunnen zijn voor wie er onkundig mee omgaat. Om dat laatste, de kennis, gaat het dan vooral. Een paar voorbeelden.
In Europa wordt monnikskap (Aconitumspp.) als een zeer gevaarlijke, giftige plant bestempeld en komt de plant in historische teksten vooral voor als onderdeel van magische en gevaarlijke bereidingen. In China daarentegen maakt de zo giftigeAconitum-wortel sinds jaar en dag deel uit van veel belangrijke kruidensamenstellingen. Er bestonden en bestaan diverse bereidingsmethodes voor, die als belangrijke overeenkomst hebben dat de sterk toxische diëster-diterpeenalkaloïde aconitine wordt omgezet in mono-ester- en non-ester-diterpeenalkaloïden (benzoylaconines en aconines), die slechts een geringe toxiciteit hebben [1]. Van ricine (uit de zaadhuid van wonderboomzaden, Ricinus communis) kan 0,03 mg al dodelijk zijn en toch smeren we de wonderolie uit deze boon als bestanddeel van lippenbalsem gewoon op onze lippen. Een kwestie van vertrouwen in de fabrikant. Aardappel en tomaat (beiden uit de nachtschadefamilie) maakten na hun komst naar Europa in dezestiendeeeuw veel slachtoffers omdat mensen ten onrechte dachten dat het loof ook eetbaar was. Vanwege die ervaring zijn Europeanen ook bang geworden voor de zwarte nachtschade (Solanum nigrum L.), waarvan de rijpe bessen heel goed eetbaar zijn. Maar ook de bladeren worden in veel landen als groente gegeten [2]. Het gevaar van natuurlijke gifstoffen schuilt dus vaak in het onkundig menselijk handelen.
Bij vergiftiging denken we in de eerste plaats aan gezondheidsschade bij de mens en zijn huisdieren. Vrij laat is er in de westerse cultuur ook aandacht gekomen voor de schade die aan Moeder Natuur wordt toegebracht door gifstoffen die in de natuur niet worden afgebroken. Dit gevaar is het gevolg van menselijk handelen, met een blinde vlek voor dit schadelijke aspect van allerlei ‘nuttige’ uitvindingen. De aarde is een zichzelf regulerend levend kringloopsysteem, waarvan wij mensen een onderdeel zijn. Daardoor komen dit soort vergiften uiteindelijk als een boemerang bij hun uitvinders terug. Er zit gif in ons eten: microplastics en PFAS* in kauwgum, glyfosaat in de spaghetti en fipronil in eieren. Dit geeft veel reuring en draagt bij aan risico’s van onze voeding. Moeder Natuurtreft hier geen blaam. Het is eerder de arrogantie van de mens die verwacht dat zij al die rommel wel weer opruimt.
Met kruiden zijn we veel duurzamer bezig, menen we, dan bijvoorbeeld BASF, Bayer en dergelijke bedrijven met hun chemische fabrieken. Toch? Of misschien toch niet?
Enerzijds zijn fabrieken die kruidenproducten maken doorgaans minder milieubelastend dan fabrieken van synthetische geneesmiddelen, vooral als er voor groene extracties en biologische teelt gekozen is. Bovendien zou het een zegen zijn als de riolen niet meer met natuurvreemde stoffen uit de ontlasting van medicijngebruikers zouden worden belast. Ik ben er van overtuigd dat zowel het milieu als de medische zorg aan kwaliteit zouden winnen bij vervanging van bepaalde synthetische middelen door plantaardige equivalenten.
Maar … er is ook een anderzijds. De keerzijde van de medaille van de groeiende populariteit van kruiden is niet altijd rozengeur. Grootverbruik leidt tot complexe en lange handelsketens, waarin steeds meer partijen just for the money meedoen. Efficiëntie kan worden bereikt door extracties met ongezonde chemicaliën, en waar blijven die chemicaliën uiteindelijk? Ook zijn er bedoelde en onbedoelde vervalsingen en illegale verkopen van in het wild verzamelde beschermde plantensoorten. Traffic International rapporteerde dat van de circa 3000 geneeskruiden die wereldwijd gebruikt worden zo’n 60-90% in het wild wordt verzameld en dat voor 93% hiervan onbekend is of ze bedreigd zijn. Omgekeerd staan op de CITES-lijst (met beschermde soorten waarin niet gehandeld mag worden) circa 1300 medicinale planten [3,4].
Een consumptieve houding van mensen tegenover zowel de natuur als tegenover hun eigen gezondheid is het probleem. En beide lopen inmiddels tegen hun grenzen aan. Consumenten gaan zich steeds meer interesseren voor de omstandigheden waarin hun producten worden gemaakt en baseren daar hun keuzes op. Voeding en leefstijl blijken steeds belangrijker voor de algehele gezondheid.
Is een omslag naar ecologisch verantwoord handelen mogelijk? In de VS zijn mensen actief om hier voor kruidengeneesmiddelen iets aan te doen. Zij startten in 2016 met behulp van crowdfundingeen project dat zich richt op de duurzaamheid van grondstoffen voor geneesplanten: www.sustainableherbsproject.com. Inmiddels is dit initiatiefdoor de American Botanical Council(ABC) geadopteerd en omgedoopt tot ABC-program. Het is voorzien van een indrukwekkende adviesraad met daarin etnobotanici, farmacognosten, advocaten en mensen uit het bedrijfsleven [5]. Het uitgangspunt is dat kruidengeneesmiddelen die zijn gemaakt vanuit een slecht ecosysteem of asociale omstandigheden niemand zullen genezen. Over duurzaam telen en verzamelen wordt veel gesproken, maar over de bereidingen van kruidengeneesmiddelen gaat het niet. Daardoor komt het toch een beetje over als reclame voor de aangesloten firma’s.
Er valt altijd wat te verbeteren, niet op de laatste plaats in de fytotherapie. Maar PFAS of andere forever chemicalsworden door gifmengster Moeder Natuur in elk geval niet gemaakt. Moeder Natuur ruimt altijd haar eigen rotzooi op. En die van ons, zolang ze dat nog kan tenminste.
* PFAS: Per- and PolyFluoroAlkyl Substances. Een groep gesynthetiseerde chemische verbindingen die vanaf de jaren veertig gemaakt wordt. Deze stoffen werden en worden breed toegepast, onder meer in kauwgum, teflon(pannen), schoonmaakmiddelen, verf en brandblussers. Ze worden niet afgebroken, noch in het milieu, noch in het menselijk lichaam en brengen door de ophoping in voedselketen en milieu aan beide schade toe (www.epa.gov/pfas/basic-information-pfas).
Referenties:
1. Brand E. On the Processing of Fu Zi.Via:https://secure.goozmo.com/user_files/30990.pdf;geraadpleegd: 25-11-2019.
2. Albouchi F et al.Ethnobotanical notes and phytopharmacologiques onSolanum nigrum Linn. (Family Solanaceae). Am J of Phytomed Clin Therap. 2018:6(1):5.
3. Jenkins M et al., 2018. Wild at home: exploring the global harvest, trade and use of wild plant ingredients.Cambridge: Traffic International. Via:https://www.traffic.org/site/assets/files/7339/wild-at-home.pdf; geraadpleegd: 25-11-2019.
4.Convention on international trade in endangered species of wild fauna and flora (CITES) secretariat (2018). Non-timber forest products: CITES implementation for medicinal plant species. Via:https://cites.org/sites/default/files/eng/com/sc/70/Inf/E-SC70-Inf-36.pdf;geraadpleegd: 25-11-2019.
5. Blumenthal M et al.,2019. HerbalGram special sustainability and conservation issue highlights threat of climate crisis on medicinal and aromatic plants.Via:http://cms.herbalgram.org/herbalgram/pdfs/HG124-online.pdf; geraadpleegd: 25-11-2019).
(gepubliceerd in Ned Tijds Fytoth 2020 (33)1, pag.21. Zie www.fyto.nl)